- ЗАЗХÆССÆН
- Мардæгъдау. Кæнынц æй Куадзæнæй дыууæ къуырийы раздæр сабат боны афæдзы дæргъы чи амард, уыдоны рухс ном æрымысынæн. «Зазхæссæны бон мыггаг, сыхæгтæ æмæ хæстæджытæ марды ном ардтой мархойы хæринæгтæй, – фыста Хозиты Федыр йæ чиныг «Ирон фынджы æгъдæуттæ»-йы – Хæлар ын кодтой йæ дзаумæттæ æмæ йæ дарæс. Фынгыл æвæрдтой арахъ, бæгæны, бæзджын æмæ тæнæг къуымæл, суары къус, доны къози, кæфы фыд æмæ цæхджын кæсæгтæ, æнхъизæнджынтæ, цуанитæ, тыппырæттæ, задынтæ, лакъамитæ, скъудаджынтæ, хъæдурджынтæ, нартхор, мæнæу æмæ хъæдуры дзæрнатæ, ихын æмæ хуымæтæджы сæкæртæ – цыбыр дзырдæй, мархойы хæринæгтæй къухы цы уыди, уыдон се'ппæт дæр. Семæ-иу фынгыл æнæмæнг æрæвæрдтой цæхх æмæ кард дæр. Хæлар сæ кодтой ацæргæ лæгтæ æмæ зæронд устытæ. Фæйнæ сыкъайы-иу банызтой хæдзарвæндаг æмæ сыхаг лæгты къорд».Уыцы бон-иу, стæй ныр дæр иуæй-иу хъæуты зазы стыргомау къалиу сфæлыстой алыхуызон дыргътæ æмæ адджинæгтæй. Сауыгътой-иу ыл къаффеттæ, дыргъты хустæ, æнгузтæ æмæ æндæр хæрзад хæринæгтæ хæлттæгондæй. Хуыдтой йæ Æлæм. Зазы къалиу-Æлæм – иу мардæн куы ныххæлар кодтой, уæд æй хастой уæлмæрдмæ. Ацы марды фæдыл бæрæгбон Зазхæссæн дæр уымæн хуыйны. Зазы къалиу – Æлæм уæлмæрдмæ хаста барæг, ныр та-устытæ. Фæндагыл ын йæ дыргътæ, адджинæгтæ байуарынц сывæллæттæн. Хæларгонд хæринæгтæй сывæллæтты барæвдауын ирон адæмы уырнынадмæ гæсгæ мардæн мæрдты бæсты æхцон у. Зазы къалиуыл ма цы чысыл муртæ аззайы, уыдонимæ йæ уæлмæрдмæ бахæццæ кæнынц. Уым дæр та мардæн Æлæм æмæ сæ хæссинæгтæй, рухсаг у, фæзæгъынц. Стæй йын зазы къалиу йæ цырты фарсмæ ныууадзынц.
Словарь по этнографии и мифологии осетин. 2014.